KÜRT FİLOZOFU AHMEDÊ XANÊ
Ahmede Xane‘nin doğum yılı tam bilinmese de 1650 ya da 1651 yıllarında doğduğu tahmin edilmektedir. Hakkâri Çukurca’nın Han Köyü’nde dünyaya gelen Ehmedi Xani, 1707 yılında Ağrı Doğubayazıt’da dünyaya gözlerini yummuştur. Babasının adı Şeyh İlyas, annesinin adı Gulnigar’dır. Ehmedi Xani’nin adı Xani aşiretinden olması sebebiyle koyulmuştur. Aynı zamanda Han köyünde doğdoğundan Kürtçe’de han anlamına gelen Ehmede kelimesi de isminin başına eklenmiştir. Bu, Han’lı Ahmet anlamına gelmektedir. Ehmedi Xani’nin türbesi vefat ettiği Ağrı Doğubayazıt’da yer almaktadır.
Ehmedê Xanî, eğitim hayatına babası Şeyh İlyas’ın elinden fıkıh dersleri alarak başlamıştır. Ehmedê Xanî, babasından aldığı eğitim sonrası Beyazıt’da yer alan Muradiye medresesinde eğitimine devam etmiş ve daha sonra Ahlat ile Bitlis medreselerine gitmiştir. Botan ve Mezopotamya’da öğrenimine devam eden Ehmedê Xanî, Bağdat, Şam, Halep ve İran medreselerinde uzun süre eğitim görmüştür. Ehmedê Xanî, Suriye medreselerinde Antik Yunan Felsefesi’ne hâkim olmuş, Mezopotamya ile İran medreselerinde ise İslam Felsefesi, astronomi ve şiir öğrenmiştir.
Ehmedê Xanî, Kürt edebiyatçı, astrolog, şair, tarihçi ve aynı zamanda İslam âlimi olarak gösterilmektedir. Ehmedê Xanî’nin Kâbe’yi tavaf ettiği ve hac için orada bulunduğu Mısır’a gittiğini anlattığını eserde de açıkça görülmektedir. Ehmedê Xanî, isim yapan âlimleri araştırarak ilmini ve bilimini ilerletmek için onların yanında eğitim görmeye gitmiştir. Ehmedê Xanî Biyografisi ve Şiirleri, eğitimini tamamladıktan sonra Beyazıt’da yer alan Muradiye medresesinde, kendisinden eğitim almak isteyenlere eğitim vermiştir.
En önemli eserleri:Nûbara biçûkan,Mem û zîn,Aqîda îmanê’dir.